เซน กับ อิทธิพลในงานออกแบบ

เซน (ZEN) เป็นนิกาย และหลักความเชื่อที่แพร่หลายในญี่ปุ่น จีน และเกาหลี และแพร่กระจายไปทั่วโลก ในปัจจุบันถูกนำมาใช้กับงานศิลปะ งานออกแบบ การใช้ชีวิตประจำวัน และการทำสมาธิ มีอิทธิพลอย่างมากและมีความเกี่ยวข้องกับวิถีชีวิต

ผู้เขียนเคยอ่านหนังสือเกี่ยวกับ ZEN เห็นว่านิกายความเชื่อนิกายนี้จะเน้นการใช้ชีวิตที่เรียบง่าย สงบสุข การดำเนินชีวิตไปในทางที่ถูกต้อง ความสันโดษ ความพึงพอใจในชีวิต ความขยันขันแข็ง และปรัชญาในการใช้ชีวิต แต่ในบทความนี้จะเล่าเรื่องอิทธิพลที่ปรากฏในงานออกแบบ และมันจะส่งผลและเกี่ยวข้องกับเรายังไงบ้าง

อิทธิพลของเซน

เซน เริ่มมีอิทธิพลมากในช่วงยุคฮิปปี้ เริ่มเข้ามาในอเมริกา ยุโรป และประเทศอื่นๆทั่วโลก  เนื่องจากคนหนุ่มสาวต่างมีชีวิตที่เร่งรีบกับการทำงาน ไม่มีความสงบในจิตใจ จึงต้องหาสิ่งที่มาพึ่งพิงจิตใจให้มีความสงบ สุดท้ายแล้วเซนเข้ามามีบทบาทต่อการทำงาน ในวงการศิลปะและงานออกแบบ

งานออกแบบ

งานออกแบบที่มีหลักการคิดมาจากเซน มีความใกล้เคียงกับ minimalist และความเป็น simple ที่สำคัญยังมีอัตลักษณ์ที่แสดงออกมาชัดเจน ไม่ว่าจะเป็นการใช้สีและวัสดุ สามารถจำแนกได้ดังนี้

• 1 สีที่ใช้มักเป็นสีขาว สีเทา และสีเบจ เป็นสีที่สื่อถึงความสงบ และความผ่อนคลาย
• 2 วัสดุที่ใช้เป็นวัสดุจากธรรมชาติ มีระเบียบ สะอาด หรือมีน้ำหนักเบา มีเส้นสายที่ชัดเจน เช่น ผ้าลินิน ผ้าฝ้าย ฯลฯ
• 3 มีการเล่นแสง ไม่ว่าจะเป็นแสงธรรมชาติ การจัดแสงให้มีบรรยากาศอบอุ่นและสงบ
• 4 การใช้วัสดุไม้ เป็นวัสดุหลักที่ใช้ในการออกแบบตกแต่งภายใน และงานอาคาร
• 5 ไม่เน้นการตกแต่งดีเทล รายละเอียดที่ซับซ้อน มักจะเป็นรูปทรงที่ชัดเจน ตรงไปตรงมา หรือรูปทรงอิสระตามธรรมชาติ

รายละเอียด 5 ข้อข้างต้น เป็นรูปแบบที่เห็นได้ชัดเจนในงานออกแบบ ซึ่งอาจมีรายละเอียดมากกว่านี้ ความลุ่มลึกมากกว่านี้ ประณีต ละเอียดลออ มันต้องใช้การรับรู้จากประสาทสัมผัสทั้งห้า และประสบการณ์ของบุคคลนั้นๆ

งานตกแต่งภายใน

ในงานตกแต่งภายใน เป็นงานออกแบบที่ถูกนำมาใช้มากที่สุด เป็นการออกแบบให้มีความเรียบง่ายและตรงไปตรงมามาก มีการตกแต่งน้อยที่สุด ทำให้พื้นที่มีความเงียบ สงบ สันโดษ และมีสมาธิ การตกแต่งลูกเล่น รายละเอียดที่ซับซ้อนจึงมองว่าเป็นสิ่งที่ไม่จำเป็นสำหรับเซน

หากลองดูงานตกแต่งภายใน มักจะใช้ผนังคอนกรีตสีขาวหรือผนังปูนเปลือย มีการปูพื้นไม้ และหินในบางจุด ที่สำคัญการมีช่องแสงสำหรับแสงธรรมชาติส่องเข้ามา สร้างความรู้สึกและอารมณ์ที่อยู่ร่วมกับธรรมชาติ ดังนั้นจึงมักจะออกแบบให้มีหน้าต่างที่ใหญ่ กว้าง เปิดรับธรรมชาติได้อย่างเต็มที่

งานตกแต่งภายใน มีความสวยงาม มีการไหลของที่ว่าง (space) พื้นที่ภายในและพื้นที่ภายนอก หรือพื้นที่อาศัยกับพื้นที่ของสวน หากถามว่า ZEN มีความหรูหราในการตกแต่งหรือไม่ คำตอบคือ หรูหรา แต่เป็นความหรูหราที่ไม่โอ้อวด มีความสำรวจมากกว่าสไตล์อื่นๆ

งานเฟอร์นิเจอร์

ในงานเฟอร์นิเจอร์ ได้ถูกนำมาใช้เพื่อเสริมงานออกแบบตกแต่งภายใน มักมีการคุมโทนสีให้เข้ากับพื้นที่ หรือห้อง มักจะใช้สีและวัสดุที่ไม่ฉูดฉาด วัสดุจะเป็นไม้ ไม้ไผ่ หิน และผ้า ที่สำคัญงานเฟอร์นิเจอร์ไม่ว่าจะเป็นโต๊ะ เก้าอี้ ตู้ กระถางต้นไม้ หรือกรอบรูป มีความเรียบง่าย ประณีต และเป็นระเบียบ

งานเฟอร์นิเจอร์ในแบบเซน ส่วนใหญ่เป็นงานฝีมือ มากกว่าการผลิตในโรงงานอุตสาหกรรม จึงมีราคาสูง หรือในบางครั้งอาจมีการเลือกใช้เฟอร์นิเจอร์วัสดุอื่นๆ แต่มีเฉดสีที่ตรงตามคุณสมบัติข้างต้นทดแทนกัน

งานสวน

ในงานออกแบบสวน สิ่งที่เห็นได้ชัดเจน คือ การใช้หิน กรวด พืชไม้พุ่ม หรือเป็นพืชคลุมดิน ไม่นิยมไม้ดอกไม้ประดับ นิยมพืชหรือไม้ยืนต้นที่มีสีเขียวล้วน ล้วน เช่น ไม้ไผ่ บอนไซ ต้นสน เฟิร์น หรือมอส ฯลฯ นอกจากนี้การตกแต่งสวนยังมีการใช้ม้านั่งอยู่ในบริเวณสวน

ถึงแม้จะไม่มีสีสันของดอกไม้ แต่มีการตัดแต่งกิ่ง และเก็บกวาดใบไม้ให้เป็นระเบียบ เป็นความงามที่ไม่ต้องการเติมแต่ง แต่เป็นความงามที่มีเส้นสายที่คมชัด ของพื้นหินและกรวด ของกิ่งก้าน พืชพรรณใบไม้ต่างๆ นั่นคือ ความงามที่ปราศจากการปรุงแต่ง ทำให้เกิดความรู้สึกสงบ

การจัดสวน นอกจากการสัมผัสได้ด้วยตา การสัมผัสด้วยเสียงก็มีในสวน คือ การได้ยินเสียงน้ำไหล ทำให้สวนมีความสงบร่มเย็น มีทางเดินแผ่นหิน ที่วางไว้บนพื้นกรวดที่ปุเต็มพื้นที่สวน  เพื่อให้คนที่เดินชมสวนได้เดินชมอย่างเนิบช้า สงบมากที่สุด

ปัจจุบันมีการนำหลักคิดการจัดสวนแบบ เซน มาประยุกต์ใช้ให้มีความร่วมสมัยมากขึ้น สามารถจัดสวนในพื้นที่ที่จำกัด ไม่ว่าจะเป็นบ้านตึกแถว ที่มีการสร้างคอร์ดภายในอาคาร มีสวนที่ปลูกไม้ยืนต้นเพียงต้นเดียวบนพื้นดินที่ปูด้วยหินและกรวด หรือการปูพื้นกระเบื้องหินแผ่นสี่เหลี่ยม เกิดจากการนำแนวคิดมาใช้ให้เข้ากับยุคสมัยและงานสถาปัตยกรรม

งานแฟชั่น

ในงานแฟชั่น ก็มีการนำแนวคิดของเซนมาใช้ออกแบบเสื้อผ้า จะมีลักษณะที่เรียบง่าย ไม่ต้องการลวดลายและการตกแต่งใดๆ สีเสื้อผ้าที่ใช้มักจะเป็นสีขาว สีดำ สีเทา และสีน้ำเงินเข้ม การตัดเย็บของเสื้อผ้ามักออกแบบให้มีทรงหลวม แบบเรียบง่าย ไม่มีดีเทลหรือความสวยงามแบบผู้หญิง เสื้อผ้าที่ออกมามีความเป็นกลางของเพศ

เสื้อผ้า กางเกง หรือเดรสมักจะเป็นแขนขายาว เน้นเส้นสายและผิวสัมผัสของผ้า รวมไปถึงรูปทรงอีกด้วย ทำให้เห็นว่าแม้เซนจะเข้าไปอยู่ในแฟชั่น แต่ยังคงเอกลักษณ์ความเป็นตัวตนได้อย่างชัดเจน เรียบง่าย เท่ และดูสง่าในแบบตัวเอง

ผู้เขียนเห็นว่านอกจากเอเชียแล้ว คนชนชาติตะวันตกเริ่มมองปรัชญาตะวันออกมาใช้ในการดำเนินชีวิต รวมไปถึงการทำงาน จนเกิดเป็นไลฟสไตล์ จึงเป็นมากกว่าความเชื่อและคำสอน

บทสรุป

เซน คือ นิกายหนึ่งของเอเชียตะวันออกที่มีการเติบโตและขยายแนวคิดกระจายไปทั่วโลกได้อย่างรวดเร็ว ด้วยความที่การสอนในแบบเซน เข้าถึงง่าย เกี่ยวข้องกับการดำเนินชีวิตของเราโดยตรง ทำให้ในวงการออกแบบหลายๆแขนงได้นำหลักการของเซนมาใช้ เพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการดำเนินชีวิตที่เร่งรีบ ให้มีความสงบร่มเย็นมากขึ้น